Φώτιος ο Μέγας: "Περί της Α' Οικουμενικής Συνόδου"

Ἡ πρώτη λοιπὸν οἰκουμενικὴ ἁγία σύνοδος συνῆλθε στὴν Νίκαια τῆς Βιθυνίας(1)• ἀνέλαβαν δὲ τὴν ἀπόφασι περὶ τῆς ἀληθείας τριακόσιοι δέκα ὀκτὼ ἄνδρες, ὁμήγυρις θείαν ἀρχιερέων. Ἀνάμεσά τους ἦσαν προεξάρχοντες• ὁ Ἀλέξανδρος ποὺ εἶχε ἀναλάβει τὴν διεύθυνσι τοῦ ἀρχιερατικοῦ θρόνου τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἄνδρας σεβαστὸς γιὰ τὰ βαθιὰ γεράματα καὶ τὸ παραπλήσιο φρόνημα, ποὺ διέθετε πολλὴ παρρησία πρὸς τὸ Θεῖο λόγω τῆς καθαρότητος τοῦ βίου, τῆς ὁσιότητος τῆς γνώμης καὶ τῆς ἀκριβείας τῆς πίστεως• ἐπίσης ὁ Σίλβεστρος καὶ ὁ Ἰούλιος, διάσημοι καὶ περίφημοι προϊστάμενοι τῆς Ρωμαϊκῆς Ἐκκλησίας, ποὺ κανένας τους δὲν ἦλθε προσωπικῶς, ἀλλ' ὥρισαν ὡς ἀντιπροσώπους γιὰ νὰ παρευρεθοῦν στὴν κοινὴ συνέλευσι, ὁ καθένας κατὰ τὸν χρόνο τῆς ἀρχιερατείας του, τὸν Βίτωνα καὶ τὸν Βικέντιο, ἀνθρώπους ποὺ ἐτιμοῦσαν τὴν ἀρετὴ καὶ κατεῖχαν τὸ ἀξίωμα τοῦ πρεσβυτερίου. Μαζὶ μὲ αὐτοὺς ἦταν καὶ ὁ ἐπίσκοπος Κόρδοβας, ὁ ὁποῖος κατὰ τοὺς εἰδωλολατρικοὺς διωγμοὺς ἐπαλήθευσε τὸ ὄνομά του• διότι, ὀνομαζόμενος Ὅσιος, διετήρησε ἀβέβηλη τὴν ὁμολογία του ἀπὸ τὴν εἰδωλικὴ λατρεία. Ὁ Ἀλεξανδρείας Ἀλέξανδρος ὅμως καὶ ὁ ἴδιος παρευρέθηκε, διακρινόμενος στὰ ἱερὰ κατορθώματα, ἔφερε δὲ μαζί του ὡς συναγωνιστὴ τὸν Ἀθανάσιο, ποὺ τότε ἦταν προϊστάμενος τῆς τάξεως τῶν διακόνων, λίγο ἀργότερα ὅμως διαδέχθηκε τὸν ἀρχιερατικὸ θρόνο. Ἐπίσης συμπαρευρέθηκε καὶ ὁ διαπρεπὴς Εὐστάθιος, τὸ κόσμημα τῆς Ἐκκλησίας τῶν Ἀντιοχέων, ποὺ ἄστραπτε μὲ τὴν καθαρότητα τῆς πίστεως κι' ἐθαυμαζόταν γιὰ τὴν σύνεσι τῶν λόγων καὶ τῶν νοημάτων. Μαζὶ μὲ αὐτοὺς ἦταν καὶ ὁ Ἱεροσολύμων Μακάριος, ποὺ ἦταν προικισμένος μὲ πολλὰ εἴδη ἀρετῶν, καθὼς καὶ πολλοὶ ἄλλοι ἄνδρες, ποὺ ἔλαμπαν μὲ ἀποστολικὰ χαρίσματα καὶ μαρτυρικὰ παθήματα• ἀπὸ τοὺς ὁποίους διακρίθηκαν ὁ Παφνούτιος καὶ ὁ Σπυρίδων, ὁ Ἰάκωβος καὶ ὁ Μάξιμος, ἀγαθοὶ καὶ θαυμάσιοι πρωτοστάτες ἑνὸς ἀγαθοῦ καὶ θαυμάσιου ὁμίλου. Κι' ἐπάνω ἀπὸ ὅλους διέπρεπε ὁ μέγας καὶ ἀξιοθαύμαστος Κωνσταντῖνος, ποὺ κατεῖχε τὰ σκῆπτρα τοῦ Ρωμαϊκοῦ Κράτους• αὐτὸς συνεκάλεσε τὴν σύνοδο καὶ τὴν κατέστησε λαμπρότερη μὲ τὴν παρουσία του.

7. Ὁ ἱερὸς ἐκεῖνος σύλλογος, ποὺ ἀποτελέσθηκε ἀπὸ τόσους καὶ τέτοιους ἄξιους ἄνδρες, κατεδίκασε κάποιον Ἄρειο ὡς διαμορφωτὴ μιᾶς δυσσεβείας καὶ ἀνέδειξε τὸ ἀποστολικὸ καὶ θεῖο κήρυγμα. Ὁ ταλαίπωρος αὐτὸς ἄνθρωπος, ποὺ καταγόταν ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρεια, ἀφοῦ κατατάχθηκε στὸν κλῆρο τῆς ἐκεῖ Ἐκκλησίας καὶ ἀνέβηκε στὸ βαθμὸ τοῦ πρεσβυτέρου, ἀρχικὰ μὲν ἔδειξε ὑπεροψία πρὸς τὸν ποιμενάρχη του, ἒπειτα ὅμως ἐπεξέτεινε τὴν ἀφροσύνη του ἐναντίον τοῦ κοινοῦ ποιμενάρχη καὶ κυρίου. Πράγματι κατεβίβαζε σὲ κτίσμα καὶ ποίημα τὸν Υἱὸ καὶ Λόγο τοῦ Θεοῦ (ὤ, τὴν τολμηρὴ ἐκείνη γλώσσα καὶ διάνοια, χωρὶς νὰ θέλη νὰ προσέξη οὔτε κὰν τοῦτο τὸ κοινὸ σὲ ὅλους καὶ αὐτοδίδακτο ὁμολόγημα, ὅτι κάθε υἱὸς εἶναι τῆς ἴδιας οὐσίας καὶ φύσεως μὲ τὸν γεννήτορά του καὶ ὅτι ὅποιος τοποθετεῖ τὸν υἱὸν στὰ κτίσματα ἀναγορεύει σὲ κτίσμα καὶ τὸν πατέρα, ὅπως ἐκεῖνος ποὺ ἀναγνωρίζει ὅτι ὁ πατὴρ ἔχει δημιουργικὴ οὐσία καὶ ἀίδια φύσι θὰ ἔπρεπε νὰ συνομολόγηση ὅτι καὶ ὁ υἱὸς εἶναι τῆς ἴδιας οὐσίας καὶ φύσεως. Ἄλλωστε ποῦ θὰ ὑπῆρχε ἡ γνησιότης τῆς υἱότητος, ἂν ἄλλης οὐσίας ἦταν ὁ πατὴρ καὶ ἄλλης ὁ υἱός; Καὶ πῶς δὲν θὰ ἀνάκυψη ἡ πολυθεΐα τῆς εἰδωλολατρικῆς πλάνης, ὅταν ἡ θεότης διασπᾶται σὲ κατώτερη καὶ ἀνώτερη οὐσία, καὶ ἡ μὲν μία ἀποδίδεται στὸν πρῶτο καὶ δημιουργὸ καὶ πρεσβύτερο θεό, ἡ δὲ ἄλλη σὲ δεύτερο θεό, ὑπηρετικὸ καὶ νεώτερο; Αὐτὰ εἶναι πράγματι τὰ γεννήματα τῆς πονηρῆς σπορᾶς τοῦ Ἀρείου.

8. Αὐτὸν τὸν ἄνθρωπο ὁ ἱερὀς ὅμιλος τῶν ἀρχιερέων ἀπεγύμνωσε, διότι ὡπλίσθηκε μὲ βλάσφημα χείλη κατὰ τοῦ δημιουργοῦ, τὴν δὲ δυσσεβέστατη καὶ θεομάχο αἵρεσὶ του ὑπέβαλε σὲ ἀναθεματισμό• διεκήρυξαν δὲ εὐσεβῶς ὁμοούσιον καὶ ὁμοφυῆ καὶ συναΐδιο τὸν Υἱὸ καὶ Λόγο τοῦ Θεοῦ μὲ τὸν γεννήτορα Πατέρα καὶ τῆς ἴδιας ἐξουσίας καὶ κυριότητος, ὅπως διδάσκουν τὰ θεῖα λόγια καὶ τὰ κοινὰ δόγματα τῶν εὐσεβῶν διότι ἐγνώριζαν καὶ ἀντιλήφθηκαν καλὰ ὅτι, ὅπως τὸ νὰ περικλείσης σ' ἕνα πρόσωπο τὴν τριαδικὴ μοναρχία καὶ κυριότητα εἶναι δόγμα Ἰουδαϊκὸ καὶ μισόχριστο, ἔτσι καὶ τὸ νὰ διασπάσης σὲ ἄνισες φύσεις καὶ ἀνόμοιες οὐσίες τὴν ὑπερούσια καὶ ὑπερφυῆ καὶ ἑνιαία θεότητα εἶναι εἰδωλολατρικὸ καὶ πολυθεϊστικὸ δόγμα. Αὐτὰ εἶναι τὰ σχετικὰ μὲ τὴν ἁγία καὶ οἰκουμενικὴ πρώτη σύνοδο.
"Ἐπιστολὴ πρὸς Βούλγαρον Ἡγεμόνα" Εισαγωγή, κείμενο, μετάφραση καὶ σημειώσεις: Παν. Κ. Χρήστου.
Περιοδικό Ἐποπτεία, Φεβρουάριος 1992, Ἀθήνα.