Το Διάταγμα 447 και η αρχή των διώξεων του Στάλιν.

Στις 30 Ιουλίου του 1936, με το διάταγμα 447 και με την υπογραφή του Στάλιν, ξεκίνησε η μεγαλύτερη εσωκομματική εκκαθάριση που είχε γνωρίσει έως τότε η νεαρή Σοβιετική Ενωση.

Η μεγάλη σφαγή των στελεχών, διά χειρός Στάλιν
Του Βλάση Αγτζίδη

Μαζί με την εκκαθάριση των μελών του κόμματος, που οι σταλινικοί θεωρούσαν ότι είχαν αποκλίνουσες απόψεις, ξεκίνησε μια γιγάντια επιχείρηση ενάντια στους σοβιετικούς λαούς και στις εθνικές μειονότητες, με στόχο την απόλυτη υποταγή μέσα από τον απόλυτο τρόμο. Ο Στάλιν ήταν ήδη ένας πανίσχυρος γραμματέας, που ήλεγχε απολύτως όλο τον κομματικό μηχανισμό, καθώς και τις υπηρεσίες ασφαλείας. Αξιοποιώντας το λενινιστικό μοντέλο του «κόμματος νέου τύπου» και τη μεσσιανική αντίληψη για το ρόλο του κόμματος στον κοινωνικό μετασχηματισμό, είχε καταφέρει να αναρριχηθεί στα ύπατα κομματικά αξιώματα και να συγκεντρώσει στα χέρια του απόλυτη εξουσία.

Οι διώξεις

Οι πρώτες διώξεις κατά των εσωκομματικών αντιπάλων του είχαν αρχίσει μετά την έναρξη της κολεκτιβοποίησης και κορυφώθηκαν την περίοδο 1936-1937, οπότε συμπεριέλαβαν και τις ανεπιθύμητες εθνικές ομάδες. Σύμφωνα με τα στοιχεία που αναφέρθηκαν από τον Νικίτα Χρουστσόφ στο 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ το 1956, η πλειοψηφία των αντιπροσώπων στο 17ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1934) εξοντώθηκαν (1.108 θύματα σε σύνολο 2.066 αντιπροσώπων), καθώς και τα περισσότερα εκλεγμένα μέλη στην Κ.Ε. (98 σε σύνολο 139). Δολοφονήθηκαν επίσης και οι περισσότεροι Λαϊκοί Επίτροποι (υπουργοί).

Η πρώτη Δίκη, μετά την υπογραφή του διατάγματος 447, ξεκίνησε στις 19 Αυγούστου του 1936 και αφορούσε τα κορυφαία στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος Γριγκόρι Ζινόβιεφ και Λεφ Κάμενεφ. Στη Δίκη, και εξαιτίας των σκληρών βασανιστηρίων στα οποία είχαν υποβληθεί, ομολόγησαν ότι είχαν φιλοτροτσκιστική και αντεπαναστατική δράση. Καταδικάστηκαν σε θάνατο στις 24 Αυγούστου και εκτελέστηκαν την επόμενη μέρα.

Η δεύτερη Δίκη άρχισε στις 23 Ιανουαρίου του 1937 και αφορούσε 17 μεσαία στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος. Από αυτούς, οι 13 καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν αμέσως, ενώ οι υπόλοιποι στάλθηκαν με πολυετείς καταδίκες στα γκουλάγκ.
Η τρίτη Δίκη άρχισε στις 11 Ιουνίου του 1937 και αφορούσε το στρατάρχη Μ. Τσουχατσέφσκι και την υπόλοιπη ηγεσία του σοβιετικού στρατού. Οι κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν.

Η τέταρτη Δίκη έγινε το διάστημα 2 έως 13 Μαρτίου του 1938 και αφορούσε κάποια κορυφαία στελέχη των μπολσεβίκων, όπως ο Νικολάι Μπουχάριν, ο Αλεξέι Ρίκοφ, ο Γκένριχ Γιάγκοντα κ.ά. Σχεδόν όλοι οι κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν.

Η τρομοκρατία

Ο μεγάλος τρόμος, που υποχώρησε λίγο μετά τη δίκη και καταδίκη του Μπουχάριν το 1938, δεν εξαφανίστηκε ούτε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Αναζωπυρώθηκε κατά τη μεταπολεμική περίοδο με την περίπτωση του Λένινγκραντ και άλλων και τελείωσε με τη σύλληψη των γιατρών του Κρεμλίνου το 1952. Στο πλαίσιο της τρομοκρατικής πολιτικής του σοβιετικού καθεστώτος εντασσόταν επίσης η μαζική και βίαιη μετακίνηση πολλών μικρών εθνοτήτων στην Κεντρική Ασία και στη Σιβηρία.

Η τρομοκρατία που εγκαινίασε ο Στάλιν και η ομάδα του κατά της πλειονότητας των μελών του Κομμουνιστικού Κόμματος, καθώς και οι τυφλές μαζικές διώξεις μαζί με τις εθνικές εκκαθαρίσεις κάποιων μειονοτήτων, λειτούργησαν ως μέσο υποταγής του λαού στην ανεξέλεγκτη ηγετική ομάδα.

Σύμφωνα με σοβιετικές πηγές που ανακοινώθηκαν το 1990, καταδικάστηκαν τις δεκαετίες '30 και '40 για «αντεπαναστικές δραστηριότητες» 3.777.234 άτομα. Από αυτούς εκτελέστηκαν οι 789.098. Μέχρι το 1990 είχαν επανεξεταστεί 856.582 φάκελοι καταδικασθέντων και από αυτούς αποκαταστάθηκαν μετά θάνατον οι 844.740.

Μεταξύ αυτών που εξοντώθηκαν ήταν και η ηγετική ομάδα των ελληνικών σοβιετικών κοινοτήτων, η πολιτική και πολιτιστική δράση των οποίων κατά το Μεσοπόλεμο συγκροτεί μία από τις πλέον ενδιαφέρουσες σελίδες της ιστορίας του εξωελλαδικού Ελληνισμού.

Η παρουσίαση από τον κομματικό Τύπο

Η δαιμονοποίηση των αντιπάλων του Στάλιν και ειδικά των τροτσκιστών εξαπλώθηκε σ' όλη τη Σοβιετική Ενωση μέσω των ειδησεογραφικών μέσων και ειδικά των κομματικών εφημερίδων.

Μια τέτοια καθεστωτική σοβιετική εφημερίδα, που μελετήθηκε σε βάθος, ήταν η ελληνόγλωσση εφημερίδα «Κόκκινος Καπνάς» (δηλαδή: Κόκκινος Καπνεργάτης), που εκδιδόταν στο Σοχούμι του Καυκάσου για την ελληνική μειονότητα από το τοπικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Το περιεχόμενο της εφημερίδας, που αφορούσε τις εσωτερικές και διεθνείς ειδήσεις, καθώς και οι αναλύσεις που δημοσίευε ήταν πανομοιότυπες σ' όλο το σοβιετικό Τύπο. Ετσι, μέσω του «Κόκκινου Καπνά» έχουμε μια πλήρη εικόνα των χαρακτηριστικών όλων των σοβιετικών εντύπων εκείνης της εποχής.

Οπως προκύπτει από τα δημοσιεύματα της εφημερίδας, ο μεγαλύτερος εχθρός του σοβιετικού μοντέλου ήταν ο Τρότσκι, ο τροτσκισμός και οι οπαδοί του. Να σημειώσουμε ότι ο όρος «τροτσκισμός» εφευρέθηκε από τον Στάλιν στο πλαίσιο της εκστρατείας δυσφήμησης και ποινικοποίησης της πολιτικής δράσης του Τρότσκι και των οπαδών του.

Η παρουσίαση του φαινομένου αυτού από την εφημερίδα ξέφευγε από τα όρια της έστω και σκληρής παρουσίασης μιας αντίπαλης άποψης και έπαιρνε το χαρακτήρα δαιμονολογικής προσέγγισης. Οι δυνάμεις του κακού είχαν πάρει τη μορφή των τροτσκιστών. Η πλειονότητα των πληροφοριών που δημοσίευε η εφημερίδα για τον τροτσκισμό αφορούσε αρνητικούς σχολιασμούς.

Για παράδειγμα, αναφέρει ότι ο στρατάρχης Τουχατσέφσκι συνελήφθη γιατί συγκρότησε «στρατιωτικοφασιστική προδοτική συμμορία». Χαρακτηριστικές είναι οι πληροφορίες που δίνει ο «Κόκκινος Καπνάς» για τις εκκαθαρίσεις εντός της ελληνικής κοινότητας. Αναφέρει ότι τροτσκιστική ομάδα φοιτητών αποκαλύφθηκε και στην Ελληνική Παιδαγωγική Ακαδημία του Σοχούμι. Αναφέρει επίσης ότι η μεγαλύτερη «τροτσκιστική υπονομευτική» ομάδα που αποκαλύφθηκε στην Αμπχαζία το 1937 ήταν η προηγούμενη ηγετική (σταλινική) ομάδα της περιοχής αυτής.

Οι Ν. Λακόπα, Μ. Τσαλμάζ, Μ. Λακόπα, Π. Ζαντάρια, Κ. Παρωτίδης, Κ. Σεμερτσίεφ και Φ. Αναστασιάδης κατηγορήθηκαν ότι «ήταν τροτσκιστές και εχθροί του λαού» που υπονόμευαν την κολεκτιβιστική πολιτική και τη Σοβιετική Ενωση.

* Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας