Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη ως πρωτεύουσα πόλη για τους Σλάβους τον 9ο αι.

Κωνσταντινούπολη. Την ίδρυση της πόλης οι ιστορικοί την συνδέουν με το θρύλο ήδη από τον 7^ο αιώνα π.Χ. όταν άποικοι από την αρχαιοελληνική πόλη Μέγαρα κατέκτησαν νέες περιοχές στα περίχωρα του Κεράτιου κόλπου. Στην αρχή, στην ασιατική πλευρά του πορθμού του Βοσπόρου ίδρυσαν την αποικία Χαλκηδόνα. Μετά, στην ευρωπαϊκή πλευρά της ακτής του – στη χερσόνησο σχηματίστηκε ο πορθμός του Βοσπόρου, ο Κεράτιος κόλπος και η θάλασσα του Μαρμαρά – ιδρύθηκε το Βυζάντιο, ελληνική πόλη – αποικία όπου το 330 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Μέγας Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας μετονομάζοντας το Βυζάντιο σε Κωνσταντινούπολη ή Νέα Ρώμη. Το 1930 η Κωνσταντινούπολη επίσημα από το τουρκικό κράτος μετονομάστηκε σε Ισταμπούλ (= στην Πόλη). Απ’ όλους τους Ρωμαίους αυτοκράτορες μόνο ο Μέγας Κωνσταντίνος – Κωνσταντίνος Α΄ – κατάφερε να αποκαταστήσει το Βυζάντιο και να ανασυγκροτήσει αυτή την πόλη. Σύμφωνα με τις χρονολογικές πηγές, ο Κωνσταντίνος στάθηκε ο μοναδικός ηγέτης της Ανατολής και της Δύσης, χάρισε στους Χριστιανούς τη θρησκευτική ελευθερία, αλλά μέχρι να το καταφέρει επέδειξε πίστη και υπομονή και δεν δίωξε τους ειδωλολάτρες. Συγκάλεσε την Πρώτη Σύνοδο της Νίκαιας στην οποία καταδικάστηκαν οι αιρέσεις. Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη ήταν πρωτεύουσα της χριστιανικής αυτοκρατορίας δεκάδες αιώνες, κληρονόμος της Αρχαίας Ελλάδας και της Αρχαίας Ρώμης. Το 1054 μ.Χ. όταν η εκκλησία χωρίστηκε – Σχίσμα – η Κωνσταντινούπολη έγινε το Κέντρο της Ορθοδοξίας. Στην Ευρώπη και στην Ασία το κέντρο αυτό μέχρι το μεσαίωνα θεωρούνταν ισχυρό και πλούσιο. Την πρωτεύουσα του Βυζαντίου από αγάπη και σεβασμό την ονόμαζαν «Βασιλεύουσα Πόλη». Εδώ και μέχρι τις μέρες μας βρίσκεται ο θρόνος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Στη Ρωσία ο χριστιανισμός ήρθε από το Βυζάντιο. Η Ρωσία του Κιέβου κληρονόμησε τις μεγάλες αξίες της βυζαντινής κουλτούρας και μέσω του Βυζαντίου μετέλαβε την πλούσια κληρονομιά της αρχαιότητας. Η Μεγάλη Βυζαντινή Αυτοκρατορία έπαψε να υπάρχει στις 29 Μαίου 1453, όταν η Κωνσταντινούπολη πάρθηκε με την εισβολή των Οθωμανών. Παρ’ όλο που το Βυζάντιο έπαψε να υπάρχει, η βυζαντινή κουλτούρα συνέχισε να εκπέμπει ισχυρή επιρροή στο ρωσικό κράτος. Ιδιαίτερα μεγάλη ώθηση και ενίσχυση της επίδρασης του Βυζαντίου στη Ρωσία, έδωσαν γεγονότα συνδεδεμένα με την πτώση της Κωνσταντινούπολης και επίσης ο γάμος του Ρώσου βασιλιά Ιβάν Γ΄ με μια από τις διαδόχους της φημισμένης βυζαντινής αυτοκρατορικής δυναστείας των Παλαιολόγων, της Σοφίας, το έτος 1472 και η λήψη του επίσημου εμβλήματος απ’ το κράτος της Μοσχοβίας, του Βυζαντινού Δικέφαλου Αετού.

Ένας από τους πλέον ισχυρούς εμπορικούς εταίρους της Κωνσταντινούπολης ήταν η Αρχαία Ρωσία. Σημαντική αναβίωση των σχέσεων των Ρώσων με την Κωνσταντινούπολη συνέβη τον 9^ο αιώνα, όταν ο υδάτινος δρόμος «απ’ τους Βάραγγους* στους Έλληνες» συνέδεσε τη βόρεια με τη νότια Ευρώπη. «Στυλοβάτης» ο εμπορικός δρόμος, ανοίχτηκε από τη Βαλτική – Βαραγγική θάλασσα στον ποταμό Νιέβα, στη λίμνη Λάντογκα, από εκεί στις όχθες του ποταμού Βόλχοβ, τη λίμνη Ίλμεν και πιο κάτω τον ποταμό Λοβάτι που συνδεόταν με τον άνω ρου του ποταμού Δνείπερου. Οι Ρώσοι έμποροι περνούσαν από την περιοχή του ποταμού Λοβάτι για να μεταβούν στο Δνείπερο – ενώ τους καταρράχτες του Δνείπερου υπερνικούσαν οι παρακαμπτήριες υδάτινες αρτηρίες όπως τα ρυμουλκά των Βουλγάρων. Σύμφωνα με το χρονικό, «… υπήρχε διαδρομή από τους Βάραγγους στους Έλληνες και από τους Έλληνες στο Δνείπερο, στον άνω ρου του Δνείπερου – παράκαμψη μέχρι τον ποταμό Λοβάτι – και από τον Λοβάτι μπορείς να φτάσεις στο Ίλμεν, τη μεγάλη λίμνη. Από αυτή τη λίμνη πηγάζει ο ποταμός Βόλχοβ που χύνεται στη λίμνη του Μεγάλου Νιέβα και το χείλος αυτής της λίμνης χύνεται στη Βαραγγική θάλασσα. Μέσω αυτής της θάλασσας μπορεί κανείς να πλεύσει μέχρι τη Ρώμη και από τη Ρώμη μπορεί να πλεύσει στην Κωνσταντινούπολη και απ’ την Κωνσταντινούπολη μπορεί να πλεύσει στον Πόντο στον οποίο χύνεται ο ποταμός Δνείπερος. Ο Δνείπερος επίσης ρέει από το δάσος Οκόβσκυ και χύνεται νότια και ο ποταμός Ντβίνα χύνεται στη Βαραγγική θάλασσα. Στο ίδιο δάσος ρέει ο Βόλγας ανατολικά και εκβάλλει στη θάλασσα Χβαλίσκογιε. Γι αυτό, από τη Ρωσία μπορεί κανείς να αποπλεύσει από το Βόλγα στη Βουλγαρία** και στο Χβαλίς και ανατολικά να περάσει στην κληρονομιά του Σημ και από τον ποταμό Ντβίνα στη γη των Βάραγγων, από τους Βάραγγους μέχρι τη Ρώμη και από τη Ρώμη επίσης μέχρι τις φυλές των Χαμ (αγροίκων). Ο Δνείπερος εκβάλλει στο χείλος της θάλασσας του Πόντου. Αυτή η θάλασσα είναι φημισμένη στους Ρώσους – στις ακτές της δίδαξε, όπως λένε ο Άγιος Ανδρέας, αδελφός του Πέτρου…» Το βόρειο και το νότιο τμήμα της διαδρομής «απ’ τους Βάραγγους στους Έλληνες» ελέγχεται από τις πιο ισχυρές ενώσεις σλαβικής ιδιοκτησίας – το Νόβγκοροντ και το Κίεβο, σύμφωνα με το Ρώσο ιστορικό Β.Ο. Κλιουτσέσκι, καθώς και άλλους επιστήμονες, ήταν αρχικά μόνο εμπορικά κέντρα και με την πάροδο του χρόνου μετατράπηκαν σε κεντρικό πυρήνα της οικονομικής, πολιτικής και πνευματικής ζωής της Αρχαίας Ρωσίας. Τον 9^ο αιώνα στη ζωή των ανατολικών Σλάβων συνέβησαν σημαντικά γεγονότα. Σύμφωνα με τους θρύλους και τους αρχαίους Ρώσους χρονογράφους, το έτος 862 στο Νόβγκοροντ επιβεβαιώθηκε το κάλεσμα των αρχηγών των σλαβικών φυλών από τον Βάραγγο πρίγκηπα Ριούρικ. Το χρονικό αναφέρει : «Το έτος 6370 (862). Καταδίωξαν τους Βάραγγους στη θάλασσα, δεν τους κατέβαλαν φόρους και άρχισαν οι ίδιοι να εξουσιάζουν, δεν υπήρχε μεταξύ τους δίκαιο, ξεσηκώθηκε γένος με γένος, υπήρχε ανάμεσά τους διαμάχη και πολέμησαν ο ένας με τον άλλο. Είπαν, δε, στον εαυτό τους : Θα ψάξουμε ανάμεσά μας πρίγκηπα, ο οποίος θα μας εξουσιάζει και θα δικάζει με δικαιοσύνη.»Και πήγαν στη θάλασσα με τους Βάραγγους και με τους Ρώσους. Εκείνοι οι Βάραγγοι ονόμασαν Ρωσία, όπως άλλοι ονομάζονται Σουηδοί και άλλοι Νορμανδοί και Άγγλοι… και είπαν : «Η γη μας μεγάλη και πλούσια και τάξη σ’ αυτή δεν υπάρχει. Περάστε να βασιλεύσετε και να μας εξουσιάσετε. Και εξέλεξαν τρεις αδελφούς από το ίδιο γένος και κατέλαβαν όλη τη Ρωσία και ήρθαν και εγκαταστάθηκαν ο μεγαλύτερος ο Ριούρικ στο Νόβγκοροντ και ο άλλος ο Σινέους στο Μπελοόζερε και ο τρίτος ο Τρούβορ στο Ιζμπόρσκε. Και από εκείνους τους Βάραγγους αποκαλέστηκε Ρωσική Γη». Έτσι τοποθετείται η αρχή της ρωσικής κρατικής οντότητας. Το Κίεβο, ήδη από καιρό ίδρυσαν τρεις αδελφοί : ο Κίεβ, ο Σέκομ και ο Χόριβ και η αδελφή τους Λίμπεντ. Αυτοί : «… έκτισαν την πόλη προς τιμή του μεγάλου τους αδελφού – έγραψε ο χρονογράφος – και ονόμασαν αυτή Κίεβο.»Σύμφωνα με το χρονικό, ο Κίεβ κατά τη διάρκεια της βασιλείας του επισκέφθηκε την αρχαία Κωνσταντινούπολη, «… και όταν αυτός πήγε στο βασιλιά, τότε λένε, ότι αυτός προς μεγάλη του τιμή κρίθηκε άξιος από τον αυτοκράτορα, στον οποίο αυτός προσήλθε…».

* Είναι γνωστοί και ως Βίκινγκς.

**Δεν πρόκειται για τη σημερινή γεωγραφική θέση της Βουλγαρίας, αλλά για την κοιτίδα του πολιτισμού της στην περιοχή του ποταμού Βόλγα.

Οι έμποροι και οι πολεμιστές των Βαλτικών κρατών στα βορειοδυτικά και των αρχαίων Σλαβικών στα βόρεια και τα βορειοανατολικά άνοιξαν υδάτινους – ποτάμιους – δρόμους από το Δνείπερο μέχρι τη Μαύρη θάλασσα, ανακάλυψαν στις νότιες χώρες την πολυτέλεια και τη λαμπρότητα, τον κόσμο των θερμών θαλασσών, τη λάμψη του χρυσού, τα παραδεισένια φρούτα, άγνωστα άγρια ζώα, άλλες πολεμικές τεχνικές και συναρπαστικές γυναίκες που δε φορούσαν γούνες. Στο Δνείπερο οφείλει η Ρωσία τη σύνδεσή της με τη βορειοδυτική και νοτιοανατολική Ευρώπη. Από την πρώτη έλαβε τους πρίγκηπες και από τη δεύτερη το Χριστιανισμό. Στο Δνείπερο, επίσης, η Ρωσία χρωστά την υλική της ευπορία : από αυτό το ποτάμι πέρασαν με την ακολουθία τους οι πρίγκηπες, οι οποίοι συγκέντρωσαν τις παράκτιες σλαβικές φυλές που ζούσαν διασκορπισμένες. Απ’ το Δνείπερο διεξήχθη το εμπόριο ανάμεσα στις νότιες και τις βόρειες χώρες. Στα μέσα του 9^ου αιώνα βόρεια του Σμολένσκ, το Νόβγκοροντ διαμορφώθηκε ως κέντρο κάτω από την καθοδήγηση του Ριούρικ. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην καθιέρωση διεθνών σχέσεων με τις νότιες χώρες. Και νωρίτερα πολλοί ερευνητές – κυρίως έμποροι και πολεμιστές – μετέφεραν από μακρινές χώρες ασυνήθιστα προϊόντα, αλλά ακόμη περισσότερο εμπνεύστηκαν στη δύσκολη διαδρομή από τα ποτάμια στη Μαύρη θάλασσα με τις εκπληκτικές διηγήσεις των εκεί κατοικούντων. Η μαγική και πλούσια Κωνσταντινούπολη, μετά τις περιγραφές των ταξιδιωτών, τους τραβούσε σαν μαγνήτης. Αξιοσημείωτο είναι πως υπήρχε σχέση ανάμεσα στις νότιες και τις βόρειες χώρες. Ο Αριστοτέλης κατηγορούσε τους Αθηναίους ότι περνούν όλη τη μέρα στις πλατείες, ακούγοντας παραμύθια και διηγήσεις ανθρώπων που είχαν επιστρέψει από τον Βορυσθένη – Δνείπερο. Το έτος 860 η Κωνσταντινούπολη γνώρισε στρατιωτική εισβολή των Βάραγγων και των Σλάβων, οι οποίοι προετοίμασαν ισχυρό ναυτικό στο Δνείπερο και εκτέλεσαν μια τολμηρή ναυτική πορεία. Η εμπειρία των Σλάβων στην κατασκευή ποταμόπλοιων και στη ναυσιπλοία μέσω των ποταμών, καθώς και η εμπειρία των Βάραγγων στις θαλάσσιες και στρατιωτικές επιχειρήσεις αλληλοσυνδέθηκαν. Την Κωνσταντινούπολη υπερασπίστηκε η ίδια η φύση – χτυπημένοι από καταιγίδα οι εισβολείς αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν – που οι υπερασπιστές την απέδωσαν στην επέμβαση της Παναγίας. Οι κάτοικοι της πόλης ζήτησαν τη βοήθεια του Θεού : «Ο βασιλέας … όλη τη νύχτα προσευχόταν με τον πατριάρχη Φώτιο στην εκκλησία της Παναγίας των Βλαχερνών ψάλλοντας ύμνους και περιφέροντας την Ιερά Εσθήτα – μαφόριο – της Θεομήτορος, την οποία περιέβρεξαν στη θάλασσα κατά το ήμισυ αυτής.. Αυτό το διάστημα υπήρχε ηρεμία στη θάλασσα και ησυχία, αλλά εδώ ξαφνικά σηκώθηκε ανεμοθύελα και υψώθηκαν πελώρια κύματα σκορπίζοντας τα καράβια των αθεόφοβων Ρώσων, μετατοπίζοντάς τα στην ακτή όπου τσακίστηκαν…» Η οργή του Θεού κατέφτασε τους βαρβάρους κατακτητές, πλήθος από αυτούς βρήκαν το θάνατο στην άβυσσο των θαλάσσιων κυμάτων και λίγοι μπόρεσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Το έτος 863 οι Βάραγγοι Άσκολντ και Ντηρ εκλιπαρούσαν τον Ριούρικ και το φιλικό του περιβάλλον να πορευτούν μαζί στην Ελλάδα από το Νόβγκοροντ μέσω της παρακαμπτήριας αρτηρίας του Δνείπερου. Περνώντας απ’ αυτόν τον αρχαίο ποταμό αναφέρουν τη σημαντική πόλη Σμολένσκ – μεγάλο χαλάζι και πολλοί άνθρωποι – αλλά δεν ήταν ο σκοπός τους και το αντικείμενο της κατάκτησης. Δεν είχαν σκοπό να εγκατασταθούν οπουδήποτε κατά μήκος του ποταμού στην ίδια θέση που το κανάλι στρίβει απότομα ανατολικά προς τη στέπα. Εδώ, ανάμεσα στις φυλές των αγροτών – Πολιάνων – στο Κίεβο, ο Άσκολντ και ο Ντηρ σταμάτησαν. Το Κίεβο αυτόν τον καιρό συσπείρωνε τους Βάραγγους που μετέβαιναν στη Μαύρη θάλασσα. Το έτος 866 οι Άσκολντ και Ντηρ ανέλαβαν εκστρατεία εναντίον της Κωνσταντινούπολης η οποία δεν έφερε επιτυχία. Το έτος 867 ο πατριάρχης Φώτιος στην Κωνσταντινούπολη ίδρυσε την πρώτη επαρχία – επισκοπή – για τους Σλάβους και τους Βάραγγους που δέχθηκαν το Χριστιανισμό. Δεκαεννιά χρόνια μετά την πορεία από το Δνείπερο στη θάλασσα της ομάδας των Βάραγγων Άσκολντ και Ντηρ, ο πρίγκηπας Ολέγκ το έτος 882 επιχειρεί μια νέα πορεία. Αυτή, ήδη, δεν ήταν μια εξερεύνηση, αλλά ένα εμπορικό εγχείρημα. Ήταν μια σκόπιμη ενέργεια για το κρατικό σύστημα των λαών που ζούσαν κατά μήκος του ποταμού Δνείπερου. Ένας από τους στόχους ήταν ο πλήρης έλεγχος του μεγάλου υδάτινου δρόμου «απ’ τους Βάραγγους στους Έλληνες», δηλαδή ο έλεγχος του εμπορίου μεταξύ βορρά και νότου. Σ’ όλη την έκταση ενός απ’ τους μεγαλύτερους ποταμούς της Ευρώπης, του Δνείπερου, με τις πηγές του στο Κίεβο, η ομάδα συναντά μόνο δύο ισχυρές πόλεις : το Σμολένσκ και το Λιούμπετς. Το Σμολένσκ περνά κάτω από την εξουσία του Ολέγκ το έτος 882. Η τοποθεσία του Κιέβου ήταν πολύ βολική για τον έλεγχο της επικοινωνίας και του εμπορίου ανάμεσα στις Βαραγγικές και τις νότιες χώρες. Βολική ήταν και για προετοιμασία και διεξαγωγή πολέμου. Έτσι, το Κίεβο θα γίνει η μητέρα των ρωσικών πόλεων !..

Σύμφωνα με την παράδοση, κατά την αναχώρησή τους απ’ την Κωνσταντινούπολη οι Άσκολντ και Ντηρ έδωσαν όρκο στους Βυζαντινούς ομόθρησκους, ότι ποτέ πια δεν θα πολεμήσουν την ιερή χώρα των χριστιανών. Οι πρίγκηπες των Βάραγγων έκλεισαν σύμφωνο φιλίας με τους Βυζαντινούς και βεβαίωσαν τον αυτοκράτορα και τον πατριάρχη Φώτιο, πως στους βαρβάρους κατοικούντες στις περιοχές γύρω από τον ποταμό Δνείπερο θα μεταφέρουν την αγία πίστη. Η φιλική συνύπαρξη του Κιέβου και της Κωνσταντινούπολης διαταράχτηκε στις αρχές του 10^ου αιώνα. Το έτος 879 πέθανε ο κυβερνήτης του Νόβγκοροντ, Βάραγγος πρίγκηπας Ριούρικ, αφήνοντας ως κληρονόμο τον τετράχρονο Ίγκορ – κάποιοι ερευνητές υποθέτουν ότι δεν υπήρχε άμεσος κληρονόμος του Ριούρικ. Μετά από ολιγόχρονο αγώνα εξουσίας στο Νόβγκοροντ επήλθε συμμαχία του συγγενούς του Ριούρικ με τον Βάραγγο πρίγκηπα Ολέγκ, ο οποίος κατέστη κηδεμόνας του κληρονόμου του Ριούρικ και ενήργησε εξ ονόματός του. Το έτος 882 ο Ολέγκ πραγματοποίησε πορεία στο Κίεβο, κρύβοντας το γεγονός από το μικρό Ίγκορ – μελλοντικό κυβερνήτη της Ρωσίας – και με απάτη κυρίευσε την πόλη σκοτώνοντας τους Άσκολντ και Ντηρ. Ο Ολέγκ ένωσε το Νόβγκοροντ και το Κίεβο και μ’ αυτό τον τρόπο καθιέρωσε την εξουσία του μεγάλου πριγκηπάτου σε ένα αρχαίο ρωσικό κράτος με την ονομασία Ρωσία του Κιέβου. Ο θάνατος των Άσκολντ και Ντηρ ήταν η πληρωμή για την ειρήνη με την πόλη του Κωνσταντίνου. Το έτος 907 ο πρίγκηπας Ολέγκ στάλθηκε σε μεγάλη εκστρατεία στην Κωνσταντινούπολη. Άρχισε τον πόλεμο από τη θάλασσα κάτω από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης : «…και εξήλθε ο Ολέγκ στην ακτή και άρχισε να μάχεται και πολλούς Έλληνες εφόνευσε στα περίχωρα της πόλης και γκρέμισε πλήθος ανακτόρων και εκκλησίες πυρπόλυσε…» Ο αυτοκράτορας Λέων ο επονομαζόμενος Σοφός σκεφτόταν περισσότερο τους υπολογισμούς των άστρων παρά την ασφάλεια του κράτους. Πρόσταξε μόνο να φράξουν με αλυσίδες τον κόλπο δίνοντας έτσι διέξοδο στον Ολέγκ να καταστρέψει τα περίχωρα του Βυζαντίου, να κάψει τα χωριά, τις εκκλησίες και τις εξοχικές κατοικίες των Ελλήνων ευγενών. Ο χρονογράφος Νέστορας σε απόδειξη της αμεροληψίας του απεικονίζει με τα πιο μελανά χρώματα τη σκληρότητα και την απανθρωπιά των Ρώσων. Έτσι ποτέ δεν έπραξαν ούτε οι Ούννοι και οι άλλοι γερμανικοί λαοί στα εδάφη της αυτοκρατορίας, ίσως ο Ολέγκ ήθελε να πράξει, αυτό που έπραξε ο Μωάμεθ ο Β΄στις 29 Μαίου 1453 …